Een eeuwenoud geslacht uit het Westland neemt officieel in het eerste helft van negentiende eeuw de familienaam “Van der Lee” aan. Officieel omdat Napoleon het bevel had gegeven dat elke burger in zijn keizerrijk een familienaam moest dragen om zo een eind te maken aan de persoonsverwisselingen en bigamie.
Een enkele gezin nam dit niet serieus, of men ging er vanuit dat dit na de overheersing weer teniet gedaan zou worden. Er ontstonden vreemde achternamen die we tot op de dag van vandaag nog terug vinden. Sla de telefoongids er maar eens op na. Voor de familie die toen al ruim 250 jaar de familienaam Van der Lee en in zijn oorsprong “Op de Lee” droeg lag het voor de hand deze toch al in gebruikzijnde familienaam officieel aan te nemen. In die 250 jaar werd er niet altijd even consequent gebruik gemaakt van deze familienaam, al bleef de band met de naam door de tijd heen zeer sterk. Zo werd er naast Van der Lee ook (tijdelijk) de familienaam “Ouwendijck” gebruikt en neemt een broer van Van der Lee de familienaam “Opstal” aan. Daarnaast namen andere geslachten – waar geen directe familierelatie mee vast is komen te staan – ook de naam Van der Lee aan. Soms omdat men vond dat hun vorige naam niet aanzienwaardig genoeg, zoals de eigenaar van een molen in De Lier die de naam Ert droog en later Van der Lee werd genoemd. Dit wellicht omdat de molen aan de rivier De Lee stond, of wilde men zich identificeren met een andere persoon uit het “Van der Lee” geslacht?
Er zullen veel andere namen in gebruik zijn genomen tussen 1500 en 1810. Het is ook niet altijd eenvoudig om daar achter te komen, mits het niet een andere spelling is of een verwisseling van een letter. Aan de hand van familiebanden, eigendommen en getuigen lukt het soms om een naamwisseling te ontdekken. Ons leek het interessant om een oud geslacht, het oudste voorbeeld dat wij in de Van der Lee geschiedenis kennen, verder te bestuderen. Het startpunt van het onderzoek ligt in 1600, het is die tijd dat de naam Opstal voor het eerst door een Van der Lee werd gebruikt.
Willem Maertenszn op de Lee werd rond 1560 in de Lier geboren. Ongeveer 58 jaar later werd begraven op 21 december 1618 in Naaldwijk. Willem was getrouwd met Jannetje Dirckx. Zij werd begraven op 26 mei 1609 in Naaldwijk. Willem Maertenszn op de Lee verkocht op een dag zijn woning en kocht een boerderij gelegen in Het Opstal (bij Naaldwijk). Zijn oudste zoon Arend Willemszn en zijn broer Maerten danken aan deze verhuizing hun achternaam. Zij werden, toen zij ouder werden, Arend Willemszn Opstal en Maerten Opstal genoemd, een verwijzing naar de boerderij gelegen in Het Opstal. Zij kregen beide een aantal kinderen die de achternaam Opstal bleven gebruiken. Arend Willemszn Opstal werd geboren rond 1594, waarschijnlijk in De Lier en huwde op 26 januari 1620 in Naaldwijk met Marijtie Jacobs. Maerten Opstal werd geboren in 1595 en begraven op 12 september 1666 in Naaldwijk.
Er zijn daadwerkelijk gevallen waarbij een Van der Lee een andere achternaam aangaf als vorm van verzet. (zie bijvoorbeeld het artikel: “Drie schoft, Oranje Boven” http://www.vanderlee.net/?p=669 Waarschijnlijk is het een uitzondering, en meer een voorbeeld van fraude (valse naam). Het is idd correct om te vermelden dat de namen in de meete gevallen al voor 1812 in gebruik waren.
Het is ook niet juist dat rare achternamen uit verzet tegen het besluit van Napoleon werden aangenomen. Ook dit is een fabeltje. Van een naam als Naaktgeboren, die dan vaak wordt aangehaald, staat al lang vast dat die reeds in de zeventiende eeuw voorkwam. ‘Rare’ namen hebben vaak toch een historische oorsprong van vóór 1812. Soms zijn het verbasteringen, van (buitenlandse) namen die men niet begreep, soms bijnamen die mensen door hun dorps- of stadgenoten kregen toebedeeld. Soms ligt een ander historisch verhaal ten grondslag aan een rare familienaam.
De volgende tekst is historisch gezien niet geheel juist
“Officieel omdat Napoleon het bevel had gegeven dat elke burger in zijn keizerrijk een familienaam moest dragen om zo een eind te maken aan de persoonsverwisselingen en bigamie.”
Het is niet zo dat Napoleon dit verordend heeft. Dat is pas later gebeurd in de jaren 1820 – 1830 door Willem I. Wel heeft Napoleon de burgerlijkestand ingevoerd. Maar dit verhaal over Napoleon is in de wereld gekomen doordat schrijvers van geschiedenis boeken elkaar kopieren, en is moeilijk uit de wereld te krijgen.